plaga s.f.
0.1 chaghi, chagi, chaya, piaga, piage, piaghi, piagui, plaga, plage, plaghi, plagi, plagui, plagy; f chaga.
0.2 Lat. plagam (DELI2 s.v. piaga).
0.4
0.5

Polir.: plaga dumestica 3.1.

0.8 AScobar: chaga.
Valla: ø.
0.8 BDel Bono: chiaga.
Vinci: chiaja, piaga.
Pasqualino: chiagapiaga.
Mortillaro: chiagapiaga.
Biundi: chiaga.
Traina: chiaga.
Macaluso Storaci: chiaga.
VS: chiaa, chiaǥa, chiaia, çiaǥa, ciaia, gghiaia, iaǥa.
0.8 CTLIO: piaga.
0.9 Salvatore Arcidiacono 31.03.2023.
ISSN 2975-111X
1 Lesione di natura traumatica o patologica; piaga.

[1] Dialagu1315c.- Iohanni Campulu, Libru de lu Dialagu de sanctu Gregoriu, SECUNDU LIBRU, pag. 40.18: et li plage de lu corpu foru medicina de kylla plaga de la tamptationi...

[2] Dialagu1315c.- Iohanni Campulu, Libru de lu Dialagu de sanctu Gregoriu, QUARTU LIBRU, pag. 157.36: Quisto poviromu Lazaru stava malatu a la porta di la casa di killu riccu, et era plinu tucti li carni de carbunchi. Kistu Lazaru disiava de saturarisi de li mulliche e rimasugli ki cadianu da la tabula de killu richu [[...]]: non avia autru, si non ki lli cani vinianu et lichàvallj killj plagi ki avia.

[3] EneasXIVF - Angilu di Capua, Istoria di Eneas, ms. A, [QUARTU LIBRU], pag. 82.26: Et intantu li [[scil. Dido]] sbruffava la plaga di lu pectu, kì .III. fiati si isfurzau livari per unu cubitu, et .III. fiati cadiu supra lu lectu...

[4] EneasXIVF - Angilu di Capua, Istoria di Eneas, ms. A, [UNDECIMU LIBRU], pag. 202.24: Et intandu la Camilla, videndusi cussì muriri, tirau cum sua manu propria la lanza for di la plaga et tamen lu ferru li rumasi intru lu corpu.

[5] ValMaxXIVU - Accursu di Cremona, Valeriu Maximu, ms. A, [IV, 7, 5], vol. 1, pag. 186.17: Missitatu lu sangui di li amici e li plaghi agruppati intra li plaghi e vidiri morti intra morti.

[6] ValMaxXIVU - Accursu di Cremona, Valeriu Maximu, ms. A, [VII, 7, 2], vol. 2, pag. 136.10: issu mostrava li cicatrici di li plaghi li quali issu avia riciputi in so corpu...

[7] ThesaurusXVR - Thesaurus pauperum, 158.6., pag. 86.17: Item la testa di li porri, pistata et implanstata, incontinenti omni crepatura et omni plaga consolida.

[8] Gl F ScobarXVIL (1519) - Voc. bilingue, pag. 65b: chaga comu si vogla plaga [[...]] chaga comu sangu vulnus [[...]] chaga pichula vulnusculum; [[chaga]] cum purata ulcus, ulceratio; [[chaga]] pichula id. ulcusculum; [[chaga]] id. trauma [[...]] chaga apriri exulcero || [[chaga]] sima cicatrix; [[chaga]] id. pichula cicatricula || chaga gumarisi cicatrico || chaga agumata cicatricatus.

[Relig.] [Con rif. alle cinque piaghe di Cristo].

[9] VitiiVirtutiXIVB - Libru di li vitii et di li virtuti, [126.], pag. 173.9: La finestra ki fu facta in l'archa signiffica la piaga ki fu facta in lu costatu di Yesu Cristu quandu illu pendia in la vera cruchi.

[10] SposizioneXIVP - Sposizione del Vangelo della Passione secondo Matteo, XXVIII, 2., vol. 2, pag. 144.7: addunca Cristu non resussitau gluriusu, dakì avia plagui a li mani et a li pedi et a lu latu.

[11] SposizioneXIVP - Sposizione del Vangelo della Passione secondo Matteo, XXVIII, 7., vol. 2, pag. 170.27: Et voli Cristu aviri kisti veri plagui in lu corpu gluriusu in chelu per signu di victoria: 'per kisti plagui cunquestai la santa ecclesia et reimplii lu paradisu, restaurai l'angelica natura; per kisti plagui mustrarò al iudiciu quanto iniquamenti li peccaturi peccaru, et quantu ingratamenti offisiru; per kisti plagui mustrerò a li disscipuli comu crucificxu resussitu, comu eu su idem in numero in la cruchi afissu, in lu sepulcru sipellitu, da morti a vita lu terciu iornu resussitatu'.

[12] SposizioneXIVP - Sposizione del Vangelo della Passione secondo Matteo, XXVIII, 7., vol. 2, pag. 169.33: Set dubium: Cristu resussitau cum li plagui di li mani et di li pedi; come addunca Cristu resussitau inpassibili?

[13] RenovaminiXVL - Ordini di la confessioni «Renovamini», RenovaminiXVL - Ordini di la confessioni «Renovamini», [4.], pag. 19.4: et quistu dirrà mustrandu le sue plage. «O ingrati et scanuxenti, eu vi aiu avuti supra la mia gloria, con so cia di cosa ki eu, essendu Dio, per vui mi fichi homu...

[14] DisciplinaValverdeXVIA - Libro di disciplina, [2], pag. 353.26: Anchora divi diri cincu Pater nostri et cincu Avemaria cum Gloria Patri ad honuri et memoria di li cincu plagi di nostru Signuri Jhesu Christu...

1.1 [Vet.] [Masc.] [Rif. al cavallo].

[1] MascalciaCrSpXIVP - Tratt. di mascalcia, ms. CrSp, volg. Ruffo, Rimediu., pag. 589.37: Lavata in prima la dicta lesiuni cun vinu caldu oi cun lu achitu, guardandu lu cavallu di la sella finkì li dicti lesiuni sunu suldati. E kistu sachi, ki in qualunca parti di lu dossu sunu kisti inflaciuni, sempri si divinu in prima radiri; poi, cun lu emplastru di la farina di lu granu e cun lu blancu di lu ovu, cura comu aiu dictu. E tutti kisti plaghi, corrosiuni oi lesiuni, suldari purrannussi di kista pulviri di la murtilla pistata e pulverizzata, oi galla beni pulverizata.

[2] MascalciaR1XVF - Tratt. di mascalcia, ms. Ricc., volg. Ruffo e Ierocle, [I.24] Lu stagnari di lu sangu .xxi<ii>j.-3: Ancora, lu fumeri di lu cavallu miscatu cum crita et achitu forti et misu supra, et sachi ki li supradicti midichini divinu stari supra la plaga et non mossi infini a li tri jorni.

[3] MascalciaR1XVF - Tratt. di mascalcia, ms. Ricc., volg. Ruffo e Ierocle, [I.33] Li unfflacciuni facti comu pustelli .xxx<ii>j.-2: Esti ancora unguentu simili a zò comu per la plaga facta di li api salvaggi, la quali si chama antidonus.

[4] MascalciaR1XVF - Tratt. di mascalcia, ms. Ricc., volg. Ruffo e Ierocle, [I.34] Si supraveni allu cavallu .xxxi<ii>j.-6: Poy cura la plaga comu li altri firiti et in lu pectu sia misu pannu ki llu difenda di lu ventu.

[5] MascalciaR1XVF - Tratt. di mascalcia, ms. Ricc., volg. Ruffo e Ierocle, [I.48] <Di plaga facta in la bucca .xlviij.>-1: La plaga facta in la bucca oy in lu canarozu <curasi in kista maynera>...

[6] MascalciaR1XVF - Tratt. di mascalcia, ms. Ricc., volg. Ruffo e Ierocle, [II.19] Fistula <xix>-1: <La> fistula <si fachi> in li plagi non beni curati per lu amuri ki chi rumani, ki rifachi la plaga et fachisi in fistula et poy si converti in chanculu.

[7] MascalciaR2XVF - Tratt. di mascalcia, ms. Ricc., volg. Ruffo, [XVII] <xvij> <Di lu strangugluni>-5: la plaga di lu strangugluni curasi comu la plaga di lu vermi, comu dissi, oy cum la pulviri di lu risilgaru quilli granduli si arrazanu oy si distringinu per lu modu ki dissimu supra parti.

1.2 [Med.] Specie di ulcera dell'occhio.

[1] Gl F ScobarXVIL (1519) - Voc. bilingue, pag. 65b: chaga in lu ochu argema.

1.2.1 [Vet.] [Masc.] Infermità che colpisce gli occhi del cavallo.

[1] MascalciaR1XVF - Tratt. di mascalcia, ms. Ricc., volg. Ruffo e Ierocle, [I.42] <Di vulveri di ochi .xlij.>-1: et kistu purga la plaga di lu ochu et si esti turbatu per la plaga oy di alcuna altra causa, bonu esti a ssagnarilu di la vina di la fachi, la quali dixindi di li ochi.

[2] MascalciaR1XVF - Tratt. di mascalcia, ms. Ricc., volg. Ruffo e Ierocle, [I.43] <Di blankicza di ochi .xliij.>-2: Ancora la plaga di l'ochu in la estati mictichi midulla di corvu assay et crocy unci .iiij., et miscali pistati et mictichili.

1.3 Meton. Colpo che causa una ferita.

[1] ValMaxXIVU - Accursu di Cremona, Valeriu Maximu, ms. A, [III, 2, 24], vol. 1, pag. 112.21: quaranta e cinqui chaghi receppi a lu pectu et a li spalli nulla.

[2] ValMaxXIVU - Accursu di Cremona, Valeriu Maximu, ms. A, [IX, 10, 5], vol. 2, pag. 221.8: Ca issu essendu statu ferutu di una petra di quilli con qui iucavanu da certi juvini, issu cumandau a Sequestu, oy qui levassi a chascunu V. C dragmi, oy qui li facissi X plaghi.

2 Fig. Sofferenza d'amore.

[1] EneasXIVF - Angilu di Capua, Istoria di Eneas, ms. A, [QUARTU LIBRU], pag. 65.4: Ma la regina ià longamenti era stata firuta di gravusi sollicitudini et la plaga di lu amuri la nutricava et era tucta prisa di unu ocultu focu.

[2] ValMaxXIVU - Accursu di Cremona, Valeriu Maximu, ms. A, [V, 5, 5], vol. 2, pag. 48.1: Antiocu, filyu qui fu di lu rigi Zalencu, prisu di infinitu amuri di Stracuniti sua marastra, aricurdandusi commu issu ardia di pachu amuri, cupria la spiatata plaga di so pectu per piatusu sfingiri.

[3] VitiiVirtutiXIVB - Libru di li vitii et di li virtuti, [124], pag. 169.10: Et sì comu dissi Seneca, cusì comu divi lu corpu cusì divi lu cori di l'omu dulchimenti tractari li piaghi di veru amuri, et di grandi compassioni divi essiri la compassioni et la correctioni, et cum teneru plantu li divi homu mittiri la manu.

2.1 Fig. Sofferenza causata dalla tentazione carnale.

[1] Dialagu1315c.- Iohanni Campulu, Libru de lu Dialagu de sanctu Gregoriu, SECUNDU LIBRU, pag. 40.18: Pir kylla arrecordancza de chilla femmina, tantu arduri de concupisciencia et desideriu de dilectu carnalj accominzau aviri sanctu Benedictu, chi quasi non potia sufferiri pluy. Standu in kystu statu [[...]] si plagau tuctu lu corpu; et li plage de lu corpu foru medicina de kylla plaga de la tamptationi ky avia sentutu in la menti...

3 Fig. Calamità o sciagura, privata o collettiva.

[1] EneasXVS - Angilu di Capua, Istoria di Eneas, ms. B, 2.1: O REGINA, cumandi chi ni renovano li smesurati plagi.

[2] ValMaxXIVU - Accursu di Cremona, Valeriu Maximu, ms. A, [I, 6, 14], vol. 1, pag. 46.29: ad Athene unu homu sapientissimu qui ricipì unu culpu di petra a la testa, tutti l'altri cosi retinendu in sua memoria, skittu se amintikau li littiri in qui principalmenti issu avia studiatu. La crudili et la iniqua plaga di lu firutu intra di lu cori, industriusamenti incirkati tutti li sensi per grandi vuluntati di nocirli, in quillu locu ruppi di lu quali issu pluy s'alegrava.

[3] ValMaxXIVU - Accursu di Cremona, Valeriu Maximu, ms. A, [II, 3, 7], vol. 1, pag. 88.4: Displacini et innoyani prucediri plù per issi li plaghi di la republica.

[4] ValMaxXIVU - Accursu di Cremona, Valeriu Maximu, ms. A, [VI, 2, 9], vol. 2, pag. 67.18: Licitu fu senza nulla pena ad homu vili de natu, qui fettia ancura di la servituti di so patri, di revucari li grandissimi plaghi di li guerri civili, li quali erannu ià saldati per vechissimi cicatrici.

Fig. [Con rif. alle dieci piaghe d'Egitto].

[5] ResurressioniXVDP - Marcu di Grandi, La Resurressioni, 205: O populu fellu, - et di chervichi dura! / Lassaru a tti, creaturi, per la creatura. / Et non penzaru zo chi havia <t>u fattu / per liberacioni di tutti loru: / di dechi plaghi sì feristi ad Egittu, / cun quanti persuni e genti chi foru; / surichi e llaurunchi li mandasti, / e ttutti l'acqui sangui diventaru.

3.1 Fras. Plaga dumestica: lutto familiare.

[1] ValMaxXIVU - Accursu di Cremona, Valeriu Maximu, ms. A, [II, 2, 12], vol. 1, pag. 80.26: Con chò sia cosa que a nuy esti liciti di passari a ricuntari altri cosi, li quali se ponnu ricuntari senza dumestica plaga.

[2] ValMaxXIVU - Accursu di Cremona, Valeriu Maximu, ms. A, [V, 8, 4], vol. 2, pag. 55.9: Eciandeu issu sustinni di purtari la curuna in capu commu issu avia custumatu per tal que per la plaga dumestica issu non amancassi nenti di lu vechu ritu.